Turkic - Anatolian Music

[GlobalMillitary96]

 

[Timur]

I just found out this epos in kyrillic I used an cyrillic to latin converion tool the result is interesting
sorry this is not music but an epos I did not wanted to create a new thread for this..

the altay language fascinates me

Öскÿс-Уул
Алтай Албатыныҥ Ат-Нерелӱ Чӧрчӧги
Саҥыскан учуп учына jетпес
Сары чöлдиҥ jаказында,
Сары борjоҥы кайнап jадар
Сары тууныҥ эдегинде
Саҥыскан деп бай jуртады.
Ак малы карганадый болды,
Алкы jööжöзи кажаттый болды.
Ол байдыҥ малын кабырган,
Ончо ижин чек бÿдÿрген,
Ада-энези jок,
Jаҥыс калтар атту
Öскÿс-Уул бар болды.
Эки кöзи оныҥ болзо,
Айас теҥериде jылдыстый,
Эр санаазы оныҥ дезе
Телекейди текши айлатты.
Байдыҥ малый кабырза да,
Аҥдап jÿрерин сÿÿп турды.
Кату иштер кöп тö болзо,
Каралjы сууларга шÿÿн тургусты.
Тузагына койон алдырза,
Койу мÿндÿ эдин кайнадат.
Шÿÿнине балык тÿшсе,
Саҥыскан-байдаҥ азык сурабай,
Санаазы омок jÿрер болды.
Акту бойы сергелеҥ jÿрди.
Jалчы кижиниҥ ондый jÿрÿми
Саҥыскан-байга jарабады.
«Ачап таҥма курсак бедреерде,
Мениҥ ижим туруп jат.
Арказына чыбык тийбесте.
Кол табына jÿрÿп jадат!» –
Саҥыскан-бай онойдо сананды,
Öскÿс-Уулды алдыртып келди.
Öлÿмтик эдип чыбыктап койды.
«Мениҥ малымды кичеебей,
Аҥдап, ойноп jÿрген болзоҥ,
Мынаҥ ары качан да ундубас
Менеҥ алган ÿлÿжиҥ бу!» – деп.
Саҥыскан-бай чыбыктайла,
Öскÿс-Уулга ээчий айтты.
Ол кÿннеҥ ала дезе
Öскÿс-Уулдыҥ jÿрÿми
Кунукчылду боло берди.
Алтайдаҥ барып аҥдайын дезе,
Агын суузынаҥ балыктайын дезе,
Саҥыскан-байдыҥ улустары
Jаза баспай кетеп jÿргÿлейт.
Анда да jок Öскÿс-Уул
Агын сууга кабу салды.
Ал тайгага тузак тартты.
Ол jазаган немелерин
Тынду немеге сестирбей,
Тынышту немеге jытатпай,
Кайып шиҥдеп кöрÿп jÿрет.
Комудалду кожоҥдоп jÿрет,
Коруучы улусты таппай базат.
Бир кÿнде Öскÿс-Уул
Тайгада тарткан тузактарын кöрди
Тöрт тузакка койондор тÿжÿптир,
Бир тузакка тÿлкÿ тÿжÿптир,
Олорды да кöк-бöрÿ
Ончозын алып сала бертир.
Ого ачынган Öскÿс-Уул
Суудагы кабуга тÿрген келди.
Чыгара тартып кöрöр болзо.
Кара камду кабуга тÿжÿптир,
Кöк-бöрÿ алып бартыр.
Оны кöргöн Öскÿс-Уул
Кöстиҥ jажын тудуп болбой,
Öксöп ыйлап тура берди.
Комудалду сöстöр айтты:
«Jайым аҥдап jÿрейин дезем,
Саҥыскан-бай божотпос болды,
Туйка аҥдап кöрöйин дезем,
Кöк-бöрÿзи истеп алды.
Айдарда мениҥ ырызым кайда?»
Öскÿс-Уул онойдо комудап jÿрди
Айлар-кÿндер öдÿп турды.
Шыралу базып jÿреле,
Бир эртенде ол кöрзö,
Jаҥыс калтар эрjенези
Буулаган jеринде jок болды.
Öскÿс-Уул jÿгÿргенче келди.
Айландыра аjыктап кöрзö,
Кöк-бöрÿниҥ изи jатты,
Калтар атты апарган эмтир.
Ачынбас бойы Öскÿс-Уул
Ачынганы сÿрекей болды.
«Саҥыскан-байга чыдабазам,
Кöк-бöрÿге чыдажарым!» – деп
Öскÿс-Уул кыйгырды.
Тÿрген келген бойынча,
Эки бутка така сокты,
Эрмек айтканча бÿде берди
Бöрÿ соготон темир тайак
Бöрÿк кийгенче бÿде берди.
Öскÿс-Уул кыйгырып ийди:
«Эр öлбöскö эрjене эмес,
Ат öлбöскö алтын эмес,
Кöк-бöрÿниҥ азузынаҥ да öлзöм
Саҥыскан-байдыҥ камчызынаҥ да öлзöм.
Jаҥыс меге орды jаҥыс!
Кöк-бöрÿни некейдим!» –
Онойдо айткан бойынча,
Эки эдекти кайра кыстанып,
Темир тайакты тайанып,
Кöк-бöрÿни истегенче
Кара тайганы кöстöй берди.
Саҥыскан-байдыҥ айгырлу малын
Турган jерине таштап ийди,
Тÿндÿ-тÿштÿ уйку jоктоҥ
Кöк-бöрÿни истешкенче,
Ада-эне jок Öскÿс-Уул
Кара тайганыҥ кырына jетти,
Кöк-бöрÿниҥ изи дезе
Караҥуй куйга кире берди.
Öскÿс-Уул jалтанбады,
Оны ээчий кирип ок ийдн.
Ыраак барган ба, айла jок по,
Öскÿс-Уул онызын билбеди.
База кöрÿп турар болзо,
Кара куйдыҥ ичинде
Кöс тайкылар чÿм болды.
Мандык торко мында jайылган,
Мааны, кумдус мында тöжöгöн,
Кирлÿ колло тударга болбос,
Кирлÿ бутла базарга болбос,
Кеен jараш чÿм болды.
Андый чÿмди кöрÿп те турза,
Отурган улустары jок болды.
Öскÿс-Уул оны кайкап,
Ойто чыкпай, кöрö берди.
Тöрт кулакту кÿлер казанда
Ӱстÿ-jуулу эт кайнап турды.
Оны кöргöн Öскÿс-Уулдыҥ
Чилекейи шуурай берди.
«Ээзи ойто келбегенче,
Мынаҥ чыгып барбас» – деп
Öскÿс-Уул бойында шÿÿйле,
Кумдус тöжöккö отурып ийди.
Кыйын jадып амырай берди.
Анча-мынча jатканда,
Бир сары кÿчÿгеш кирди.
Отко аскан казанын кöрди,
Тöжöктö jаткан айылчыны кöрди,
Айыл ичин эбиреде аjыктады,
Ойто jана чыга мантады.
Оноҥ база саат болбой,
Ак-сары эне бöрÿ
Таш айылга кирип келди.
Отко салган казанын кöрди,
Тöжöктö jаткан айылчыны кöрди,
Айыл ичин эбиреде аjыктады,
Ойто jана чыга маҥтады.
Öскÿс-Уул олордыҥ кылыгын
Сананып таппай кайкап jатты.
Оноҥ база саат болбой,
Кöк-jажыл ада бöрÿ
Таш айылга кирип келди.
Öскÿс-Уулды кöргöн бойынча,
Турган jерине силкинип ийди,
Бöрÿ кеби jоголо берди,
Бажы буурул кижи болды.
Jаш тужунда jаражы билдирет.
Jаакташ койу сагалду эмтир,
Jарды jалбак бöкö эмтир,
Баатыр укту кижи билдирет.
Jардак ÿниле мынайда сурады:
«Амыр-энчÿ jадыҥ ба,
Адазы jок Öскÿс-Уул?
Кÿреҥ адыҥ кайда барган,
Темир така бутка кийген,
Темир тайак тайанган,
Jойу базып jÿрÿҥ сен?»
Оны уккан Öскÿс-Уул
Ченеген сöсти билип ийди.
Тура jÿгÿреле, кату айтты:
«Тузакка алдырган койондорымды алып,
Кабуга тÿшкен камдуумды алып,
Jаҥыс калтар адымды экелип,
Эмди кемди öчöйзигер?
Кемди электёп отураар?
Айдыжарга сöс табарым,
Тудужарга чак табарым!»
Оны уккан айылдыҥ ээзи
Кÿлÿмзиренип, каруун берди:
«Комудаба, Öскÿс-Уул,
Jаҥыс калтар адыҥ
Одорлу jерде jакшы туру.
Аҥдап тапкаи алуларыҥ
Кайырчакта сÿрлÿ jадыры.
Саҥыскан-байга кыйналбазын деп
Сени мен jериме экелдим.
Сендий jакшы уулла
Jажын чакка тöрööн болорго
Jакшы кару наjы болорго
Бери алдырткан мен эдим!» – деди.
«А слердиҥ öскöн jеригер кайда?
Нениҥ учун киргенеер куйга?
Ады-jолыгар кем болор?» – деп
Öскÿс-Уул ойто сурады.
Оны уккан айылдыҥ ээзи
Ойто каруун мынайда айтты:
«Мен сендий ок jокту jаткам,
Байларга jажына иштегем.
Баатыр ийдем бар болгон,
Jаҥыс кыс бала азырагам.
Ол баламды байлар аларга
Келип менеҥ сурагандар.
Jöплö олорго бербезимде,
Олор мениле jуулашкандар.
Jаҥыс баламды олорго бербей
Jадала, туманды тÿжÿреле,
Олдрдоҥ качып чыккан эдим.
Бу jерге келеле,
Бöрÿ кепти кийеле,
Аҥдап-куштап jаткан эдим.
Албатыны шиҥдеп jÿрген мен.
Meгe нöкöр табылгай не деп
Узак öйгö сакып jÿргем.
Андый нöкöр сен болорынча,
Бойыма тартып аларга
Албаданган мен эдим.
Адакы учында келеле,
Амадаган сагышка jедип алдым.
Айылыма сени экелдим.
Jаҥыс эрке балама
Санааҥ jетсе, jуртагайыҥ
Санааҥ сениҥ jетпезе,
Ойто буруп jангайыҥ»
Оны уккан Öскÿс-Уулдын
Санаазы jаҥы токунады.
Оноҥ ары эрмек-куучык
Айдары jок чöйÿле берди.
Анча-мынча болбой туруп,
Эне бöрÿ ле сары кÿчÿк
Таш айылга кирип келдилер.
Турган jерине силкинип ийдилер
Эне бöрÿ болгоны
Эки саамай кажайган
Эмеген кижи боло берди.
Эки кöстиҥ алдына
Арга jоктоҥ чийÿзи
Тереҥ тартылганы jарт болды.
Сары кÿчÿк болгоны
Ары кöрзö ай кеберлÿ,
Бери кöрзö – кÿн кеберлÿ,
Эки качары jайгы чечектий,
Эки кöзи тÿндеги jылдыстый,
Айдып болбос jараш болды,
Кирлÿ колло тударга jарабас
Алтын-Туулай деп атту
Jараш сÿрлÿ кыс болды.
Ол келген эки кижи
Öскÿс-Уулла jакшылашты.
Ады-jолын билишкенде,
Амыр-энчÿзин угушканда,
Алтын стол jылыжа берди.
Алама-шикир аш чогулды.
Ададаҥ бÿткеели, энедеҥ чыккаалы.
Калтар атту Öскÿс-Уул
Мындый амтанду курсакты
Эрдине jууктатканы jок болгон
Саҥыскан-байдыҥ jиген сööгин
Челдеп jÿретен ол болгон.
Jазалду ашты jиген соҥында,
Jакшы куучындар болгон соҥында
Айылдыҥ ээзи карыган кижи
Öскÿс-Уулга мынайда айтты:
«Jаан сöстö jажыт jок,
Улу сöстö уйат jок.
Кöзиҥ сениҥ отту учун,
Кöксиҥ сениҥ ойлу учун
Бир сöс айдарга отурым,
Эр бÿткенде, кижи алатан,
Кыс бÿткенде, кижее баратан
Экÿ слер оҥдошпос болор деп
Эрмекти мен баштап отурым.
Алтын-Туулай кызым,
Öскÿс-Уул наjым,
Одыгар бирге кÿйзин деп,
Орынаар бирге болзын деп.
Ада jÿректеҥ айдып турум.
Jарадып слер угатан болзогор,
Оҥ колыгардаҥ тудужаар.
Оҥ jаактаҥ окшоныжыгар!»
Оны уккан Алтын-Туулайдыҥ
Эки jаагы кызара берди,
Эки кöзин тöмöн кöрди…
Öскÿс-Уул öрö турды,
Алтын-Туулайга колын сунды,
«Адаҥныҥ алкыжыла колыгарды
Сурап турум слердеҥ» деди.
«Эмискен энемниҥ сöзин
Эки кулагым уккалакта,
Колымды кижее бербезим,
Сöзимди слерге айтпазым» деп
Алтын-Туулай кыс айтты. –
Энезине кылчайып кöрди.
«Адаҥ ла мениҥ санаабыс
Азыйдаҥ jаҥыс болгон эди.
Алдында турган Öскÿс-Уулды
Бойыбыс алдырып келгенибис.
Калганчы сöс сенде болзын,
Карыган бистеҥ незин сурайзыҥ»
Ак саамайлу карыган энези
Кызына онойдо каруу берди.
Бу тужунда Алтын-Туулай
Öскÿс-Уулга чике кöрди.
Эки jииттиҥ кöстöрн
Эмди ле отту табарышты,
Эрмёги jогынаҥ сöстöрин билишти.
Ол кÿннеҥ ала jаан jыргал
Таш айылда баштала берди.
Тойдыҥ öйи öдöрдö,
Адазы балдарына мынайда айтты:
«Айылду-jуртту болуп калдыгар,
Атанып эмди jанып кöрÿгер.
Алар немелерди алыгар.
Албатылу jерге кöчÿгер» –
Онойдо адазы айдала,
Кайырчакта камду, койондорын
Кабыра тудуп, алып берди,
Калтар адын экелип берди.
Öскÿс-Уул бойы дезе
Калтар адын ээртеп ийди.
Алтын-Туулай эжиниҥ
Алган кебин коштоп ийди.
Ада-энезиле jакшылаштылар,
Оҥ jаактаҥ окшоштылар.
Алтын-Туулай ла Öскÿс-Уул
Ары болуп баскылап ийди.
Ада-энези ээчий чыгып,
Кöстöриле ÿйдежип, арткылады.
***
Оноҥ ары Öскÿс-Уул
Алтын-Туулай абакайыла
Канча талайды кечтилер,
Канча тууны аштылар.
Саҥыскан-байдаҥ ыраак jок
Ак-Тöбö тайга эдегине jеткиледи.
Алтан айры будакту
Бай теректиҥ тöзине келгиледи.
Ол теректиҥ барбагы дезе
Jÿс айгырлу мал келзе,
Куйругы кöрÿнбей jажына берер,
Jÿс öрöкö jурт келзе,
Ыш кöрÿнбей jуртай берер.
«Бого jадар керек» – деп,
Öскÿс-Уул эжине айтты.
Алтын-Туулай jöпсине берди.
Адыныҥ кожын мында тÿжÿрди.
Ай-отыгын чагып ийеле,
Jалбышту отты кÿйдÿрип ийди.
Алтын-Туулай абакай эжи
Кара камдуны каптаҥ чыгарды
Тумчугынаҥ тудала, силкип ийди.
Ары кöрöлö, ойто кöргöлöктö,
Алты булуҥду ак кемирчек,
Ак кийис айыл бÿде берди.
Айыл ичиниҥ jазалы
Айга-кÿнге мызылдай берди.
Канча jÿзÿн казан-айак
Айыл ичине jеткил болды.
Алама-шикир аш-курсагын
Jиир кижилер jок болды.
Алты ÿйелÿ ат чакызы
База да мында кадала берди.
Алтын-Туулай абакай келин
Кызыл тÿлкÿ терезин
Кайырчактаҥ чыгара тартып,
Тумчугынаҥ тудала, силкип ийди.
Алтан беелер коҥур айгырлу
Айыл jанына одорлой берди.
Баатыр адыныҥ jуу-jепсели
База оноҥ тÿжÿп келди.
Шыҥырт, кÿзÿрт эде берди,
Тöрт койонныҥ терелерин
Катай тудала, силкип ийди.
Бозулу он уйлар тÿшти,
Тоолоп болбос койлор тÿшти,
Эки сары тайгыл тÿшти.
Jаҥыс кÿн öткöлöктö,
Jадын jакшы jарана берди.
Ол кÿннеҥ ала эмди
Öскÿс-Уул ла Алтын-Туулай
Сайрап омок jуртай берди.
* * *
Анча-мынча кÿндер öткöндö,
Саҥыскан-байдыҥ ÿч уулы
Аҥдап-куштап барган бойынча,
Ак-Тöбö кырга чыктылар.
Jаҥмырлу кÿнде мал ыжыгы,
Изÿ кÿнде мал серÿÿни
Алтан айры бай теректиҥ jанында
Алты булуҥду ак кемирчек
Ак кийис айыл турганын кöрдилер.
Аттарын камчылап jедип келдилер
Öскÿс-Уул удура чыгып келди,
Олорго jалынбай, омок кöрди,
Эки мыкынын тайанып ийди.
Öскÿс-Уул ат албаста,
Бöрÿгин алып мÿргÿбесте,
Саҥыскан-байдыҥ ÿч уулы
Аттарын тыҥ камчыладылар,
Адазын кöстöп jандылар.
Ат ÿстÿнеҥ кыйгырдылар:
«Калак-кокуй, адабыс!
Öкпöзи кöрÿнген Öскÿс-Уул
Айдары jок байып калган,
Ай кеберлÿ кижи алган.
Мал тебеези бай теректиҥ тöзинде
Ак кемирчек айыл туткан.
Калыҥ айгыр мал азыраган,
Каргана кепту койлор азыраган,
Кыйрык мÿÿстÿ уйлар сааган,
Сайрап jатканын бис кöрдибис!»
Оны уккан Саҥыскан-бай
Уулдарына каруузыи айтты:
«Акыр, уулдарым, меҥдебегер!
Узакка ол сайрап болбос.
Jаман ийтти öлтÿреле,
Jараш ÿйин блаап аларыбыс.
Оныҥ аргазын мен табарым.
Оны мен бойым базарым!»
Ол кÿннеҥ ала Саҥыскан-бай
Не ле сÿмезин шÿÿй берди.
Öскÿс-Уулга öлÿм бедиреди.
Бир катап Öскÿс-Уул
Алтайына аҥдап барды,
Саҥыскан-байдыҥ jаан уулы
Бу керекти jастырбады.
Öскÿс-Уулдыҥ айылына
Öнöтийин айылдап келди.
Эртен тура келген бойы
Эҥирге jетире отура калды.
Бозом тÿн кирерде,
Алтын-Туулай оноҥ сурады:
«Саҥыскан-байдыҥ jаан уулы,
Бÿгÿн мында конорго отураар ба?»
«Э-э, конорго санандым» – деп,
Саҥыскан-байдыҥ уулы айтты.
«Андый санаагар бар болзо,
Тÿнÿкти чыгып jаап ийеер» – деп,
Алтын-Туулай база айтты.
Саҥыскан-байдыҥ jаан уулы
Чыгып, айылдыҥ тÿнÿгин jапты,
Таҥ атканча jаап болбой
Тура калганын билбей калды.
Уйатка кирип, айылга да кирбей,
Атанган бойынча jанып ийди.
Не болгонын эки карындажына
Арга jоктоҥ айдып берди.
Оны уккан ортон карындажы
«Мен баратам» – деп кöкÿп айтты.
Оҥоры-тескеери адын ээртеди.
Öскÿе-Уулдыҥ айылы jаар
Öрö дö кöрбöй, маҥтадып ийди.
Анча-мынча болбой туруп,
Öскÿс-Уулдыҥ айылына
Jедип келген турбай кайтты.
Эжикти ачып кирип келди,
Эзен-jакшызын угужып турды.
Алтын-Туулайдыҥ jаражына
Эки кöзи тайкылып отурды.
Эртен тура келген бойы
Эҥир киргенче билбей калды.
«Саҥыскан-байдыҥ ортон уулы,
Бÿгÿн мында конорго отураар ба?» – деп,
Алтын-Туулай оноҥ сурады.
«Э-э, конорго санандым» – деп,
Саҥыскан-байдыҥ уулы айтты.
«Андый санаагар бар болзо,
Эжиктиҥ кÿрÿгин салыгар» – деп,
Алтын-Туулай база айтты.
Саҥыскан-байдыҥ ортон уулы
Эжик кÿрÿгин салып болбой,
Таҥ атканын билбей калды.
Таҥ атканын кöрöлö,
Адына минип качып jанды.
Эки карындажына не болгонын
Тöкпöй, чачпай айдып келди.
Оны уккан кичу карындажы
Отурып болбой тура jÿгÿрди.
Оҥоры-тескеери адын ээртеп,
Ӱзеҥизин jастыра-мыстыра тееп,
Атка тÿрген минип ийди.
Öскÿс-Уулдыҥ айылын кöстöп,
Элее эдип учуп ийди.
Анча-мынча болбой jÿрÿп,
Ак кемирчек айылга jетти.
Адын меҥдеп буулайла,
Айылга кирген мында турды.
Эзен-jакшы угушкан соҥында,
Саҥыскан-байдыҥ кичÿ уулы
Алтын-Туулай келиннеҥ
Эки кöзин албай кöрди,
Эртен тура келген бойы
Эҥир киргенин билбей калды.
Бозом тÿнниҥ киргенин
Отурып jада сеспеди.
«Саҥыскан-байдыҥ кичÿ уулы
Бÿгÿн мында конорго отураар ба?» – деп
Алтын-Туулай оноҥ сурады.
«Э-э, конорго санандым» – деп,
Саҥыскан-байдыҥ уулы айтты.
«Андый санаагар бар болзо,
Ол чöйгöнди какпап койоор» – деп,
Алтын-Туулай база айтты.
Саҥыскан-байдыҥ кичÿ уулы
Чöйгöн какпагын jаап болбой,
Таҥ атканын билбей калды.
Jер jарыганын ол кöрöлö,
Адына минип тÿрген jанды.
Аргазы jоктоҥ таҥ адырганын
Акаларына айдып берди.
Алтын-Туулай сÿмезин кайкап,
Аайын таппай отургылады.
* * *
Аҥдап барган Öскÿс-Уул
Кишти болзо каралада,
Кийик болзо семистеде
Адып jанбай канайтты.
Алтын-Туулай jаш келин.
Апшыйагыныҥ экелген алуларынаҥ
Кеп jакшызын кöктöди.
Адып келген аҥдар эдинеҥ
АШ jакшызын быжырды.
Ойто jыргап jада бердилер,
Оды öчпöс ырысту болдылар.
Онойдо jуртап jатканча,
Бир кÿнде эртен тура
Саҥыскан-байдаҥ элчи келди,
Öскÿс-Уулга мынайда айтты:
«Эртен тура таҥ эрте,
Таҥдайланып таҥ адарда,
Курееленип кÿн чыгарда,
Öскÿс-Уул келзин деп
Саҥыскан-бай айттырган».
Öскÿс-Уул мойношподы,
Барар болуп jöбин берди…
Эртезинде таҥ адарда,
Öскÿс-Уул атанып барды.
Саҥыскан-байдыҥ айылына
Jедип келген турды.
Оны кöргöн Саҥыскан-бай
Отурган jеринеҥ öрö турды,
Ак ширдекти jайа салды,
Öскÿс-Уулды кÿндÿлеп уткуды.
«Öрö отураар» – деп ого айтты.
Саҥыскан-бай кööрöп турды,
Аш jакшызын салган турды.
Кÿндÿлеш божогон соҥында
Öскÿс-Уулга мынайда айтты:
«Öскÿске öскöн сен эдиҥ,
Эмди эрлу эр болдыҥ.
Jоктуга jÿрген сен эдиҥ,
Jакшылыкту бай болдыҥ.
Ат ийдезин jарыжып билетен,
Эр ийдезин маргыжып билетен
Экÿ маргаан этсебис кайдар?
Ӱч катап сен jажын,
Мениҥ уулдарым сени тапсын.
Ӱч катап уулдарым jажынзын,
Олор ÿчÿни сен тапсаҥ.
Мениҥ уулдарым ойнотсо,
Ак малым, алкы jööжöм
Ончозы сениҥ болзын.
Сен биске ойнотсоҥ,
Алтын-Туулай абакайыҥ бер».
Оны уккан Öскÿс-Уул
Анча-мынча сананды,
Адакы учында jöпсинди.
«Слердиҥ кÿÿнди jандырганча,
Маргыжар болзо, маргышкай!» – деди.
Ойто атанып jанып ийди.
Алтын-Туулай абакайына
Кöргöн-укканын айдып бердн.
«Озо jажынар болдым» – деди.
«Кайда jажынарга отурыҥ?» – деп,
Алтын-Туулай оноҥ сурады.
«Казан-айактар ортозына
Канайып-канайып jажынарым» – деп,
Öскÿс-Уул каруузын берди.
Неме эзебей отура берди.
Алтын-Туулай оны угала,
Jÿреги чочып, коркуп отурат,
Jÿзи кандый кубулып турат.
Анча-мынча болбоды,
Аттардыҥ тибирти угулып келди,
Ат чакызына jедип келди.
Öскÿс-Уул jада тÿжеле,
Öдÿктиҥ оромыжы боло берди.
Саҥыскан-байдыҥ ÿч уулы
Ак кемирчек айылга кирдилер,
Таҥ эртедеҥ ала
Эҥирге jетире бедиредилер.
Öскÿс-Уулды табатан
Аргалары табылбады.
Адакы учында айттылар:
«Сени таппадыс, Öскÿс-Уул,
Кайда jадырыҥ, бери кöрÿн». –
«Мында jаткан кижини таппас,
Ӱч кижиниҥ кöзигер кайда? – деп
Öдÿк оромыжы Öскÿс-Уул
Öрö турала, олорго айтты.
Саҥыскан-байдыҥ ÿч уулы
Санаазы öчöмик ойто jандылар.
«Бисти барып бедире» – деп
Öскÿс-Уулга jакып бардылар.
«Кайдаҥ олорды бедиреериҥ?» – деп,
Алтын-Туулай абакай сурады.
«Каптардыҥ ортозынаҥ кöргöйим» – деп,
Öскÿс-Уул карууны берди.
«Каптардыҥ ортозынаҥ таппазыҥ» – деп
Алтын-Туулай онойдо айтты,
Оноҥ ары кожуп ийди:
«Саҥыскан-байга jедип браатсаҥ,
Jол jанында койлор турар,
Ол койлордыҥ ортодо
Ӱч куча сÿзÿжип jадар.
Олорго сен jууктап кел,
Олордыҥ бирÿзин тудуп ал,
Бычагыма сап эдедим деп,
Мÿÿзин кезерге бычагыҥ ал.
Ол тушта ол отура тÿжер,
Саҥыскан-байдыҥ уулы болор».
Оны уккан Öскÿс-Уул
Санаазы омок атанып ийди,
Саҥыскан-байды кöстöп ийди.
Jол ортозын öдÿп келди,
Саҥыскан-байга jууктап келди.
Эмди кöрÿп барып jатса,
Jол jанында койлор туру,
Ӱч куча сÿзÿшкилеп туру.
Оны кöргöн Öскÿс-Уул
Кучаларга jаба jортуп келди.
Jаан сööктÿзин талдап тутты.
Кынынаҥ бычагын чыгарып алды.
«Бычакка сап эткедий
Макалу бÿткен мÿÿс эмтир,
Кезип албаганча болбос» – деп,
Öскÿс-Уул бычагыла
Мÿÿсти кезерге тура берди.
«Ой! Кижиниҥ кулагын кеспегер!» – деп,
Саҥыскан-байдыҥ jаан уулы
Отура тÿшпей канайтты.
Баштапкы маргаанды алала,
Öскÿс-Уул ойто бурулды.
«Алтын-Туулай абакайым
Тегиндÿ кижи эмес ок туру!» – деп
Бойында сананып, jанып келди.
«Сениҥ айткан сÿмеҥле
Маргаанды мен алдым» – деп
Алтын-Туулайга айдып келди.
Анча-мынча болбоды,
Саҥыскан-байдыҥ ÿч уулы
Ат чакыга jедип келдилер.
Öскÿс-Уул абакайыла
Jöптöжöргö до болбой калды.
Öскÿс-Уул маҥзаарыйла,
Эмегениниҥ оймогы болуп
Кубулала, jада берди.
Ӱч уул кирип келдилер.
Ӱйдиҥ ичин узе бедиредилер.
Öскÿс-Уулды таап болбой,
Öкпöлöри арай jарылбады.
Калганчыда чак чыкканда,
Jаҥыс ÿнле айттылар:
«Кайда jажындыҥ, Öскÿс-Уул?
Бери биске кöрÿн тÿрген» –
«Мен мында отурым!» – дейле,
Уйиниҥ jанынаҥ Öскÿс-Уул
Туруп келген мында турды.
Оны кöргöн ÿч карындаштар
Ойто аттарын турген мингиледи.
Адазыныҥ jуртын олор кöстöи,
Кайра да кöрбöй, jÿрÿп ийдилер.
«Кайдаҥ олорды бедиреериҥ?» – деп
Алтын-Туулай абакай сурады.
«Ӱч кучаныҥ мÿÿзин кескейим» – деп,
Öскÿс-Уул кокурлап айтты.
«Кокур-ойын токтой берзин» –
Алтын-Туулай jартап айтты.
«Мынаҥ атанып барар болзоҥ,
Саҥыскан-байга jедип келзеҥ,
Темир согор устарга кел.
Ол устардыҥ jанында
Ӱч jаҥы эгÿ jадар.
Ол эгÿни алган бойынча,
Бычагыҥды курчыдып ий».
Оны уккан Öскÿс-Уул
Калтар адына минип ийди,
Саҥыскан-байдыҥ jуртына
Тÿрген-тÿкей jÿрÿп ийди.
Анча-мынча болбой туруп,
Байдыҥ jуртына jедип келди.
Аттыҥ тискинин бура тартып,
Темир согор устарга келди.
Ӱч jаҥы эгÿни алып,
Бирÿзин бычагына jышты.
«Калак-кокый, кижи öлди!» – деп,
Саҥыскан-байдыҥ ортон уулы
Отура тÿшпей канайтты.
Экинчи маргаанды алала,
Öскÿс-Уул ойто jанды,
Коолодо кожоҥдоп келди,
Алтын-Туулайын мактап келди.
«Сениҥ айткан сÿме сöзиҥ
Экинчизин jеҥдеп чыкты!» – деди.
«Эмди кайда jажынарыҥ?» – деп,
Алтын-Туулай оноҥ сурап турды.
«Казан-айактыҥ ортозына
Jажынбай база кайдарым» – деп.
Öскÿс-Уул каруун айда салды…
Саныскан-байдыҥ ÿч уулы
Эжикке мында jаба jетти.
Маҥзаарыган Öскÿс-Уул
Кап ÿстÿне чыга конды,
Тÿлкÿ бычкак бöрÿк болуп,
Тÿрÿлеле, jадып ийди.
Саҥыскан-байдыҥ ÿч уулы
Чак чыкканча бедиредилер.
Таппас öйине jедерде,
Jаҥыс ÿнле айттылар:
«Кайда jадырыҥ, Öскÿс-Уул?
Бис сени таппадыбыс». –
«Мында jаткан кижини кöрбöс
Кайткан каралга улустар» – деп,
Кап ÿстÿнеҥ Öскÿс-Уул
Каткырганча туруп келди.
Ӱч уул уйалганына
Токтоп туруп болбодылар.
Узеҥилерине jастыра тееп,
Ойто айылына маҥтаттылар.
Калганчызын jажынарга бардылар.
Олор баргылаган соҥында
Алтын-Туулай jаш келин
Öскÿс-Уулдаҥ сурады:
«Калганчыда ÿч уулды
Кайдаҥ бедиреерге туруҥ сен?» –
«Кажаган-чулан ичинеҥ
Бедиреп кöргöйим ле база» – деп,
Öскÿс-Уул каруузын берди.
Калтар jаҥыс адына минди.
«Акыр, апшыйагым, меҥдебе,
Кайдаҥ табарыҥ айдып берейин» – деп,
Алтын-Туулай оны токтотты.
«Саҥыскан-байдыҥ айылыныҥ jанында
Ӱч коо табылгы öзÿп турар.
Оныҥ бкрÿзин туткан бойынча
«Камчыныҥ сабы табылды» – дейле,
Бычакла кезерге сананзаҥ,
Ӱч уулдыҥ бирÿзи болор.
Калганчы маргаанды алып чыгарыҥ».
Оны уккан апшыйагы
Омок сананып jелип ийди,
Саҥыскаи-байга jедип келди.
Абакайыныҥ айдып бергенинче
Ӱч табылгыга jедип келди.
Кичу табылгыны туткан бойынча,
Кындагы бычагын чупча тартты:
«Камчыга сап эдерге
Кандый макалу табылгы» – деди,
Тöзинеҥ кезерге jедип келди.
«Ой, кижиниҥ будын кеспе!» – деп,
Саҥыскан-байдыҥ кичÿ уулы
Отура тÿшпей мында кайтты.
Ӱчинчи маргаанды алала,
Öскÿс-Уул ойто jанды.
Эрин бойыла кожоҥдоп келди,
Эргегиле шоорлоп келди.
«Айланайын Алтын-Туулай,
Ӱчинчи айткан сениҥ сÿмеҥ
База да макалу jарады.
Маргаанды ончозын алдыбыс.
Макалу эмди jуртаарыбыс!» – деп
Öскÿс-Уÿл онойдо айдып турды,
Ойто jыргап jуртай берди.
* * *
Ӱч маргаанды алдырганына
Саҥыскан-бай чыдашпай барды.
Тÿште болзо, отурып болбойт,
Тÿнде болзо, уйуктап болбойт.
Ак малын, алкы jööжöзин
Кöлдöҥ берерге болбой турды.
«Jок ол таҥманыҥ колына
Jööжöмди тегин бербезим!
Ол ийтти мекелеп,
Эрлик-бийге ийип кöрöр.
Оноҥ ол келип болбос,
Бистиҥ jööжöни алып болбос» – деп,
Саҥыскан-бай уулдарына айтты…
Öскÿс-Уулга база элчи ийди.
«Тÿрген-тÿкей келзин» – деди.
Элчизи келип, Öскÿс-Уулга айтты.
Öскÿс-Уул мойношподы,
Ол ло тушта jедип келди.
Оны кöргöн Саҥыскан-бай
Эки кöзине меке тартынды,
Эрмек-тили jымжай берди,
Öскÿс-Уулга мынайда айтты:
«Бис экÿ jööжö алыжарда,
Jаан сÿрлÿ той эдер керек,
Jакшы амтанду аракы ичер керек.
Оныҥ учун мен сени
Бир айбыга ийерге санангам.
Кÿчсинбес болзоҥ, айдарым,
Кÿчсинер болзоҥ, айтпазым». –
«Немезин мен кÿчсинейин» – деп,
Öскÿс-Уул каруузын берди.
«Озодо Эрлик-бийге мениҥ адам
Эки алтын jыракы бертир.
Ончо немелеримди алып турганда,
Оны барып экелип алзаҥ,
Амтанду аракыны ого азарыс,
Алар jööжöҥö кожулта болор» –
Саҥыскан-бай калганчыда айтты,
Тÿлкÿ кептÿ jылбыҥдап турды.
Оны уккан Öскÿс-Уул
Барар болуп jöпсинди.
Ойто чыгып атанып jанды.
Кöргöн-уккан солундарын
Алтын-Туулайга айдып келди.
«Jе канайдар оны база.
Барбаганча болбос туруҥ,
Мал баштаган ыйык jалду
Ак-коҥур айгырыҥды мин,
Алтан тажуур аракы ал,
Алты тилду комус ал» – деп,
Алтын-Туулай онойдо jакыды.
Апшыйагын jолго шыйдыды.
Качан шыйду бÿткен соҥында,
Алтай ÿстÿне айрылыжар тушта,
Jаҥы бириккен jаш кööркийлер
Оҥ колынаҥ бек тудужып,
Оҥ jаактаҥ изÿ окшожып,
Айрылышпай мында кайтты.
Оноҥ ары Öскÿс-Уул
Ак-коҥур айгырыныҥ
Сокпос jанын согуп ийди,
Тартпас jанын тартып ийди.
Jер тамыныҥ оозын кöстöп,
Салкын-куйун jÿрÿп ийди.
Турган изи артып калды,
Барган изи jок болды.
* * *
Эрjенелÿ ак-коҥурдыҥ
Тöрт таманы тепкен jердеҥ
Кызыл jалбыш чöйÿлип браадат.
Кату jерге басканда,
Кара кöлдöр тÿÿлÿп калат.
Бийик тууга тепкенде,
Кыры кыйыжып jабызап калат.
Тÿнде болзо, уйкузы jоктоҥ,
Тÿште болзо, амыры jоктоҥ,
Jер тамыныҥ оозына
Jедип келген мында турды.
Кара киш бöрÿгин
Кептей тартып кийип ийди.
Коҥур айгыр колоҥын
Коштой толгоп тартып ийди,
Одус jылга божобос этти.
Агаш-ташту Алтайла,
Айлу-кÿндÿ теҥериле
Jакшылажып эзендежеле,
Кара тамыга чурадып ийди,
Караҥуй jерге туже берди.
Тÿни-тÿжи билдирбес
Бозом караҥуй jер болды.
Узак учы билдирбес
Узун барган чöл болды.
Эмди онойдо браатканча,
Кайыҥ агаштаҥ ÿзÿлген
Алтын сары jалбырак
Ээр кашка кайдаҥ да
Келип тÿшпей канайтгы.
Öскÿс-Уул оны кöрÿп,
Алаҥ болуп ала койды.
«Айланайын эжим» – деп
Алтын-Туулай кыйгырала,
Бÿдÿмдÿ бойы тура тÿшти.
Öскÿс-Уулды окшоп ийди,
«Эрлик-бийдиҥ эжигине
Сениҥ учун мен барайын.
Сен мени мында сакы.
Мениҥ сöзим угуп отур» – деп
Абакайын онойдо айдала,
Ак-коҥур атты
Кургак тезек эдип кубултып ийди.
Öскÿс-Уул апшыйагын дезе
Öлöҥ-чöп эдип кубулытып ийди.
Алтан тажуур аракыны
Jаҥыс тажуур эдип таптады,
Алтын тилдÿ комузын
Торко курга тÿÿп ийди.
Эрлик-бийдиҥ jуртын кöстöп,
Эки эдекти кайра кыстап,
Базып ийбей мында кайтты.
Анча-мынча барган соҥында,
Jедип келбей канайтты.
Jе öргöниҥ эжигинде
Эр jанында бир сары ийт
Алты кöстÿ, алты кулакту турды.
Эпши jанында бир кара ийт
Jети кулакту, jети кöстÿ турды.
Алтын-Туулайга ыркыранып чыгарда,
Койынынаҥ эки курут алып,
Эки ийткё таштап берди.
Эрлик-бийдиҥ эки ийди
Курутты меҥдеп тиштеп алдылар.
Куйруктарыла jалканчып,
Алтын-Туулайды эрке кöрдилер,
Кыҥыс эдип ÿрбедилер.
Jес öргöниҥ эжигине келди,
Тутказынаҥ тартып кöрди.
Каалгалу кара эжик бöктÿ болды.
Канча кÿч jеткенче тартты,
Jе ачылар аайы jок болды.
Алтын-Туулай арга jокто,
Алтан кöстÿ алтын шоорды
Алтан jÿзÿн ойной берди.
Тогузон тилдÿ томро комус,
Тогузон jÿзÿн ойной берди.
Ол ойынды тыҥдап турган
Эрлик-бийдиҥ эки ийди
Öрö кöргÿлеп улуды.
Кöстöринеҥ jаш тöгÿле берди.
Соодуда турган тöрт кулакту
Килиҥ-кара Эрликтиҥ ады
Шыркырада киштеп турды,
Токтоп болбой, бийелей берди.
Эрлик-бийдиҥ эжиги
Араайын ачыла бербей кайтты.
Алтын-Туулай кöрöр болзо,
Эрлик-бийдиҥ абакайы
Эжикти ачкан мында турды.
Эки эмчегин болгожын,
Эки ийининеҥ ажыра салган.
Эки тулуҥы болгожын,
Jерге тийип сÿÿртелип турды.
Эки эрди эмчегин öткÿре
Калбайып калган турбай кайтты.
Кöзиниҥ ириҥи кöгöрö койулган,
Кöрöргö сÿрекей коркушту болды.
«Мынайда jараштыра ойногон
Кайдаҥ келген кыс эдиҥ? – деп,
Эрликтиҥ абакайы онойдо сурады.
«Айлу-кÿндÿ Алтайдаҥ
Айбыга келген мен эдим.
Öргö эжигин ачып болбой,
Килейтен улуска туштап болбой,
Кунукчылду ойын ойноп,
Отурганым бу эди» – деп,
Алтын-Туулай каруун берди.
Jер бÿдÿштÿ абакай
«Jес öргöгö киргей» – деп
Jöбин береле, ойто кирди.
Алтын-Туулай кööркий
Jес öргöгö кирип келди,
От айагына отура тÿшти.
Куулы каҥзазын колго алып,
Ачу таҥкызын азып ийди,
Эрлик-бийге суна берди.
Ээчиде комудалын айдып турды:
«Айлу-кÿндÿ Алтайдаҥ
Айбыга келген кижи эдим.
Сары чöлдиҥ jаказында jаткан
Саҥыскан-бай ийген эди.
Эрте чакта слерге берген
Эки алтын jыракым бар,
Оны барын экел деген.
Оныҥ учун келдим» – деди.
Оны уккан Эрлик-бий
Эки кабагын jемире кöрди.
Эки ийдинеҥ мынайда сурады:
«Нениҥ учун бу кижини
Мениҥ эжигиме jууктаттыгар?» –
«Ол биске курсак берген,
Оныҥ амтанын айдарга болбос.
Андый курсакты бис сенеҥ
Карыганча jибегенис.
Оныҥ учун ол кööркий
Амадузын алып jанзын,
Айбы керегин бÿдÿрип барзын.
Ого бис качан да болзо,
Jаманыс jетирер jаҥыс jок» – деп
Эки ийди каруузын бердилер,
Тÿрÿлеле, jадып ийдилер.
Эрлик-бий аргазын таппай калды.
Эки кöзи кандалып,
Кату сыркынду катап айтты:
«Мениҥ кулагым jакшы укпайтан,
Катап jазап айдып бер?»
Оны уккан Алтын-Туулай
Тажуурда аракызын алды,
Jылдыс кептÿ чööчöйине урды,
Оҥ колына jазап тутты,
Оҥ тулуҥын сыймап ийди,
Каруун Эрликке кожоҥло берерге,
Кöксин кеҥиделе, кожоҥдоды:
«Агаштаҥ эткен чööчöйим
Алтын кепту кöрÿнгей,
Ондо урган аракым
Алама-шикир таадыгый.
Мöҥÿн сÿрлÿ чööчöйим
Jылдыстаҥ jараш кöрÿнгей,
Мениҥ экелген аракым
Слердиҥ jÿрекке jарагай.
Алыс jерди бийлеген
Слердеҥ быйан болгой не?
Jетен jамы каданган
Jÿрегердеҥ алкыш болбой не?
Jер ÿстÿнеҥ ол келген
Meгe быйаныгар jеткей не?
Кара сананып мен келбедим,
Калык-jонныҥ айбызына jÿрдим.
Ööн бедиреп мен келбедим,
Öлбöс аргазында келген эдим.
Суузап отурган слер болзогор,
Канымды мениҥ ичигер,
Айбыга jÿргеним буруулу болзо,
Тынымды мениҥ алыгар».
Ол кожоҥды уккан Эрлик
Уйе-сööги божой берди,
Эки кöзине jаш айланды,
Таш jÿреги jымжай берди.
Тажуурда аракыны алып ийди,
Алтын чööчöйдöгизин ичип ийди.
«Бу киреге jетире
Мындый jакшы кожоҥ укпадым,
Мындый амтанду аракы ичпедим.
Калыктыҥ канын ичкемде,
Каныгарым там тыҥыйтан.
Кайран кожоҥды угала,
Кар болуп кайыла бердим,
Сарjу болуп jымжай бердим.
Амадап келгениҥди алар туруҥ,
Алтайыҥа ойто jанар туруҥ?»
Тажуурдагы амтанду аракыны
Эмегениле эку ичкиледи,
Оноҥ ары кожуп айтты:
«Мынаҥ jанып jедип барзаҥ,
Саҥыскан-байга мынайда айт:
«Арка тÿги сарбайган,
Азу тижи кылайган,
Эки кулак jапыйган,
Корон-сары jаакту,
Кызыл-сары кöстÿктÿ
Килиҥ-кара ийт болуп
Эрлик эжигине келзин» – дезеҥ.
Ӱч уулы ла ÿйине
База онойдо айдарзыҥ».
Эрлик-бий онойдо айдала,
Эки алтын jыракызын алып берди.
Эжигинеҥ чыгара ÿйдежип койды.
Алтын-Туулай абакайды
Кийининеҥ узакка кöрÿп артты…
* * *
Алтын-Туулай jаш келин
Эки алтын jыракыны
Öскÿс-Уулга jетирип келди.
Ады-бойыла тургузып алды,
Алакан jайып, jакшылашты.
«Кандый узак уйуктагам?» – деп
Апшыйагы онойдо айдып,
Эки jыракыны артынып ийди.
Ак-коҥурга минип алды.
Алтын-Туулай абакайы
Кара чымыл болуп кубулала,
Канадыла кожоҥдоп,
Jердиҥ ÿстÿн ол кöстöп,
Учуп чыга бербей кайтты.
Оны ээчий Öскÿс-Уулдыҥ
Ак-коҥуры канатту куштый,
Шуҥуп уча бербей кайтты.
Анча-мынча болбой туруп,
Агаш-ташту Алтайга,
Айлу-кÿндÿ jарыкка
Чыгып келбей канайтты.
Эрjенелÿ ак-коҥур
Ак öлöҥнöҥ ÿзÿп jиди.
Аржан суудаҥ амзап ичти.
Алтын-Туулай абакайы
Эрликтиҥ айткан сöстöрин
Öскÿс-Уулга тöкпöй-чачпай
Ончозын айдып бербей кайтты.
Оноҥ ары эки башка
Айрылыжып jÿре бердилер.
Анча-мынча болбой туруп,
Öскÿс-Уул эр бойы
Саҥыскан-байга jедип келди.
Эки jыракыны экелип берди.
Оны кöргöн Саҥыскан-байдыҥ
Эки кöзи маҥдайына чыкты,
Бажындагы бöрÿги чачылды.
Кеjегези чырчас этти,
Тамагынаҥ сöс чыкпай барды.
Бир кезекке чокол болды.
Адакы учында мынайда сурады
«Алыс jерде jуртаган
Адай-Эрлик нени айтты?»
Ол суракты угала,
Öскÿс-Уул мынайда айтты:
«Арка туги сарбайган,
Азу тижи кылайган,
Эки кулак jапыйган,
Корон-сары jаакту,
Кызыл-сары кöстÿктÿ
Килиҥ-кара ийт болуп,
Эрлик эжигине келзин» – деп,
Слерди онойдо jакыды,
Каруун сакып отуры.
Оны уккан Саҥыскан-бай,
«Ой, калак!» – деп кыйгырды.
Отурган jерине силкинди.
Килиҥ кара ийт болуп,
Кара jерди ол jытап,
Кара тамыны ол кöстöп,
Jеле бербей канайтты.
Оны кöргöн ÿч уулы,
Алган-тапкан ол эжи
База андый ийттер болуп,
Jер тамыга уулангылады,
Jööжöлÿ jуртын таштагылады.
Саҥыскан-бай ачабынаҥ
Jер тамыга jÿре берди.
Электеткен Öскÿс-Уул
Эбин таап jуртай берди.
Кату буудактарды öдÿп чыкты,
Канча сÿмени таап турды,
Ачап байды jеҥдеп ийди.
Ол кÿннеҥ бÿгÿнге jетире
Калтар атту Öскÿс-Уул
Алтын-Туулай абакайыла
Санаа jаҥыс jуртай бергиледи.
Эдегине балдар баскылады,
Эжигине мал кыймырады.
Улаазынаҥ уй ичти,
Иргезинеҥ ийт ичти.


Öskÿs-Uul
Altaj Albatynyҥ At-Nerelӱ Čӧrčӧgi
Saҥyskan učup učyna jetpes
Sary čöldiҥ jakazynda,
Sary borjoҥy kajnap jadar
Sary tuunyҥ èdeginde
Saҥyskan dep baj jurtady.
Ak maly karganadyj boldy,
Alky jööžözi kažattyj boldy.
Ol bajdyҥ malyn kabyrgan,
Ončo ižin ček bÿdÿrgen,
Ada-ènezi jok,
Jaҥys kaltar attu
Öskÿs-Uul bar boldy.
Èki közi onyҥ bolzo,
Ajas teҥeride jyldystyj,
Èr sanaazy onyҥ deze
Telekejdi tekši ajlatty.
Bajdyҥ malyj kabyrza da,
Aҥdap jÿrerin sÿÿp turdy.
Katu išter köp tö bolzo,
Karaljy suularga šÿÿn turgusty.
Tuzagyna kojon aldyrza,
Koju mÿndÿ èdin kajnadat.
Šÿÿnine balyk tÿšse,
Saҥyskan-bajdaҥ azyk surabaj,
Sanaazy omok jÿrer boldy.
Aktu bojy sergeleҥ jÿrdi.
Jalčy kižiniҥ ondyj jÿrÿmi
Saҥyskan-bajga jarabady.
«Ačap taҥma kursak bedreerde,
Meniҥ ižim turup jat.
Arkazyna čybyk tijbeste.
Kol tabyna jÿrÿp jadat!» –
Saҥyskan-baj onojdo sanandy,
Öskÿs-Uuldy aldyrtyp keldi.
Ölÿmtik èdip čybyktap kojdy.
«Meniҥ malymdy kičeebej,
Aҥdap, ojnop jÿrgen bolzoҥ,
Mynaҥ ary kačan da undubas
Meneҥ algan ÿlÿžiҥ bu!» – dep.
Saҥyskan-baj čybyktajla,
Öskÿs-Uulga èèčij ajtty.
Ol kÿnneҥ ala deze
Öskÿs-Uuldyҥ jÿrÿmi
Kunukčyldu bolo berdi.
Altajdaҥ baryp aҥdajyn deze,
Agyn suuzynaҥ balyktajyn deze,
Saҥyskan-bajdyҥ ulustary
Jaza baspaj ketep jÿrgÿlejt.
Anda da jok Öskÿs-Uul
Agyn suuga kabu saldy.
Al tajgaga tuzak tartty.
Ol jazagan nemelerin
Tyndu nemege sestirbej,
Tynyštu nemege jytatpaj,
Kajyp šiҥdep körÿp jÿret.
Komudaldu kožoҥdop jÿret,
Koruučy ulusty tappaj bazat.
Bir kÿnde Öskÿs-Uul
Tajgada tartkan tuzaktaryn kördi
Tört tuzakka kojondor tÿžÿptir,
Bir tuzakka tÿlkÿ tÿžÿptir,
Olordy da kök-börÿ
Ončozyn alyp sala bertir.
Ogo ačyngan Öskÿs-Uul
Suudagy kabuga tÿrgen keldi.
Čygara tartyp körör bolzo.
Kara kamdu kabuga tÿžÿptir,
Kök-börÿ alyp bartyr.
Ony körgön Öskÿs-Uul
Köstiҥ jažyn tudup bolboj,
Öksöp yjlap tura berdi.
Komudaldu söstör ajtty:
«Jajym aҥdap jÿrejin dezem,
Saҥyskan-baj božotpos boldy,
Tujka aҥdap köröjin dezem,
Kök-börÿzi istep aldy.
Ajdarda meniҥ yryzym kajda?»
Öskÿs-Uul onojdo komudap jÿrdi
Ajlar-kÿnder ödÿp turdy.
Šyralu bazyp jÿrele,
Bir èrtende ol körzö,
Jaҥys kaltar èrjenezi
Buulagan jerinde jok boldy.
Öskÿs-Uul jÿgÿrgenče keldi.
Ajlandyra ajyktap körzö,
Kök-börÿniҥ izi jatty,
Kaltar atty apargan èmtir.
Ačynbas bojy Öskÿs-Uul
Ačyngany sÿrekej boldy.
«Saҥyskan-bajga čydabazam,
Kök-börÿge čydažarym!» – dep
Öskÿs-Uul kyjgyrdy.
Tÿrgen kelgen bojynča,
Èki butka taka sokty,
Èrmek ajtkanča bÿde berdi
Börÿ sogoton temir tajak
Börÿk kijgenče bÿde berdi.
Öskÿs-Uul kyjgyryp ijdi:
«Èr ölböskö èrjene èmes,
At ölböskö altyn èmes,
Kök-börÿniҥ azuzynaҥ da ölzöm
Saҥyskan-bajdyҥ kamčyzynaҥ da ölzöm.
Jaҥys mege ordy jaҥys!
Kök-börÿni nekejdim!» –
Onojdo ajtkan bojynča,
Èki èdekti kajra kystanyp,
Temir tajakty tajanyp,
Kök-börÿni istegenče
Kara tajgany köstöj berdi.
Saҥyskan-bajdyҥ ajgyrlu malyn
Turgan jerine taštap ijdi,
Tÿndÿ-tÿštÿ ujku joktoҥ
Kök-börÿni isteškenče,
Ada-ène jok Öskÿs-Uul
Kara tajganyҥ kyryna jetti,
Kök-börÿniҥ izi deze
Karaҥuj kujga kire berdi.
Öskÿs-Uul jaltanbady,
Ony èèčij kirip ok ijdn.
Yraak bargan ba, ajla jok po,
Öskÿs-Uul onyzyn bilbedi.
Baza körÿp turar bolzo,
Kara kujdyҥ ičinde
Kös tajkylar čÿm boldy.
Mandyk torko mynda jajylgan,
Maany, kumdus mynda töžögön,
Kirlÿ kollo tudarga bolbos,
Kirlÿ butla bazarga bolbos,
Keen jaraš čÿm boldy.
Andyj čÿmdi körÿp te turza,
Oturgan ulustary jok boldy.
Öskÿs-Uul ony kajkap,
Ojto čykpaj, körö berdi.
Tört kulaktu kÿler kazanda
Ӱstÿ-juulu èt kajnap turdy.
Ony körgön Öskÿs-Uuldyҥ
Čilekeji šuuraj berdi.
«Èèzi ojto kelbegenče,
Mynaҥ čygyp barbas» – dep
Öskÿs-Uul bojynda šÿÿjle,
Kumdus töžökkö oturyp ijdi.
Kyjyn jadyp amyraj berdi.
Anča-mynča jatkanda,
Bir sary kÿčÿgeš kirdi.
Otko askan kazanyn kördi,
Töžöktö jatkan ajylčyny kördi,
Ajyl ičin èbirede ajyktady,
Ojto jana čyga mantady.
Onoҥ baza saat bolboj,
Ak-sary ène börÿ
Taš ajylga kirip keldi.
Otko salgan kazanyn kördi,
Töžöktö jatkan ajylčyny kördi,
Ajyl ičin èbirede ajyktady,
Ojto jana čyga maҥtady.
Öskÿs-Uul olordyҥ kylygyn
Sananyp tappaj kajkap jatty.
Onoҥ baza saat bolboj,
Kök-jažyl ada börÿ
Taš ajylga kirip keldi.
Öskÿs-Uuldy körgön bojynča,
Turgan jerine silkinip ijdi,
Börÿ kebi jogolo berdi,
Bažy buurul kiži boldy.
Jaš tužunda jaražy bildiret.
Jaaktaš koju sagaldu èmtir,
Jardy jalbak bökö èmtir,
Baatyr uktu kiži bildiret.
Jardak ÿnile mynajda surady:
«Amyr-ènčÿ jadyҥ ba,
Adazy jok Öskÿs-Uul?
Kÿreҥ adyҥ kajda bargan,
Temir taka butka kijgen,
Temir tajak tajangan,
Joju bazyp jÿrÿҥ sen?»
Ony ukkan Öskÿs-Uul
Čenegen sösti bilip ijdi.
Tura jÿgÿrele, katu ajtty:
«Tuzakka aldyrgan kojondorymdy alyp,
Kabuga tÿšken kamduumdy alyp,
Jaҥys kaltar adymdy èkelip,
Èmdi kemdi öčöjziger?
Kemdi èlektëp oturaar?
Ajdyžarga sös tabarym,
Tudužarga čak tabarym!»
Ony ukkan ajyldyҥ èèzi
Kÿlÿmzirenip, karuun berdi:
«Komudaba, Öskÿs-Uul,
Jaҥys kaltar adyҥ
Odorlu jerde jakšy turu.
Aҥdap tapkai alularyҥ
Kajyrčakta sÿrlÿ jadyry.
Saҥyskan-bajga kyjnalbazyn dep
Seni men jerime èkeldim.
Sendij jakšy uulla
Jažyn čakka töröön bolorgo
Jakšy karu najy bolorgo
Beri aldyrtkan men èdim!» – dedi.
«A slerdiҥ öskön jeriger kajda?
Neniҥ učun kirgeneer kujga?
Ady-jolygar kem bolor?» – dep
Öskÿs-Uul ojto surady.
Ony ukkan ajyldyҥ èèzi
Ojto karuun mynajda ajtty:
«Men sendij ok joktu jatkam,
Bajlarga jažyna ištegem.
Baatyr ijdem bar bolgon,
Jaҥys kys bala azyragam.
Ol balamdy bajlar alarga
Kelip meneҥ suragandar.
Jöplö olorgo berbezimde,
Olor menile juulaškandar.
Jaҥys balamdy olorgo berbej
Jadala, tumandy tÿžÿrele,
Oldrdoҥ kačyp čykkan èdim.
Bu jerge kelele,
Börÿ kepti kijele,
Aҥdap-kuštap jatkan èdim.
Albatyny šiҥdep jÿrgen men.
Mege nökör tabylgaj ne dep
Uzak öjgö sakyp jÿrgem.
Andyj nökör sen bolorynča,
Bojyma tartyp alarga
Albadangan men èdim.
Adaky učynda kelele,
Amadagan sagyška jedip aldym.
Ajylyma seni èkeldim.
Jaҥys èrke balama
Sanaaҥ jetse, jurtagajyҥ
Sanaaҥ seniҥ jetpeze,
Ojto burup jangajyҥ»
Ony ukkan Öskÿs-Uuldyn
Sanaazy jaҥy tokunady.
Onoҥ ary èrmek-kuučyk
Ajdary jok čöjÿle berdi.
Anča-mynča bolboj turup,
Ène börÿ le sary kÿčÿk
Taš ajylga kirip keldiler.
Turgan jerine silkinip ijdiler
Ène börÿ bolgony
Èki saamaj kažajgan
Èmegen kiži bolo berdi.
Èki köstiҥ aldyna
Arga joktoҥ čijÿzi
Tereҥ tartylgany jart boldy.
Sary kÿčÿk bolgony
Ary körzö aj keberlÿ,
Beri körzö – kÿn keberlÿ,
Èki kačary jajgy čečektij,
Èki közi tÿndegi jyldystyj,
Ajdyp bolbos jaraš boldy,
Kirlÿ kollo tudarga jarabas
Altyn-Tuulaj dep attu
Jaraš sÿrlÿ kys boldy.
Ol kelgen èki kiži
Öskÿs-Uulla jakšylašty.
Ady-jolyn biliškende,
Amyr-ènčÿzin uguškanda,
Altyn stol jylyža berdi.
Alama-šikir aš čoguldy.
Adadaҥ bÿtkeeli, ènedeҥ čykkaaly.
Kaltar attu Öskÿs-Uul
Myndyj amtandu kursakty
Èrdine juuktatkany jok bolgon
Saҥyskan-bajdyҥ jigen söögin
Čeldep jÿreten ol bolgon.
Jazaldu ašty jigen soҥynda,
Jakšy kuučyndar bolgon soҥynda
Ajyldyҥ èèzi karygan kiži
Öskÿs-Uulga mynajda ajtty:
«Jaan söstö jažyt jok,
Ulu söstö ujat jok.
Köziҥ seniҥ ottu učun,
Köksiҥ seniҥ ojlu učun
Bir sös ajdarga oturym,
Èr bÿtkende, kiži alatan,
Kys bÿtkende, kižee baratan
Èkÿ sler oҥdošpos bolor dep
Èrmekti men baštap oturym.
Altyn-Tuulaj kyzym,
Öskÿs-Uul najym,
Odygar birge kÿjzin dep,
Orynaar birge bolzyn dep.
Ada jÿrekteҥ ajdyp turum.
Jaradyp sler ugatan bolzogor,
Oҥ kolygardaҥ tudužaar.
Oҥ jaaktaҥ okšonyžygar!»
Ony ukkan Altyn-Tuulajdyҥ
Èki jaagy kyzara berdi,
Èki közin tömön kördi…
Öskÿs-Uul örö turdy,
Altyn-Tuulajga kolyn sundy,
«Adaҥnyҥ alkyžyla kolygardy
Surap turum slerdeҥ» dedi.
«Èmisken ènemniҥ sözin
Èki kulagym ukkalakta,
Kolymdy kižee berbezim,
Sözimdi slerge ajtpazym» dep
Altyn-Tuulaj kys ajtty. –
Ènezine kylčajyp kördi.
«Adaҥ la meniҥ sanaabys
Azyjdaҥ jaҥys bolgon èdi.
Aldynda turgan Öskÿs-Uuldy
Bojybys aldyryp kelgenibis.
Kalgančy sös sende bolzyn,
Karygan bisteҥ nezin surajzyҥ»
Ak saamajlu karygan ènezi
Kyzyna onojdo karuu berdi.
Bu tužunda Altyn-Tuulaj
Öskÿs-Uulga čike kördi.
Èki jiittiҥ köstörn
Èmdi le ottu tabaryšty,
Èrmëgi jogynaҥ söstörin bilišti.
Ol kÿnneҥ ala jaan jyrgal
Taš ajylda baštala berdi.
Tojdyҥ öji ödördö,
Adazy baldaryna mynajda ajtty:
«Ajyldu-jurttu bolup kaldygar,
Atanyp èmdi janyp körÿger.
Alar nemelerdi alygar.
Albatylu jerge köčÿger» –
Onojdo adazy ajdala,
Kajyrčakta kamdu, kojondoryn
Kabyra tudup, alyp berdi,
Kaltar adyn èkelip berdi.
Öskÿs-Uul bojy deze
Kaltar adyn èèrtep ijdi.
Altyn-Tuulaj èžiniҥ
Algan kebin koštop ijdi.
Ada-ènezile jakšylaštylar,
Oҥ jaaktaҥ okšoštylar.
Altyn-Tuulaj la Öskÿs-Uul
Ary bolup baskylap ijdi.
Ada-ènezi èèčij čygyp,
Köstörile ÿjdežip, artkylady.
***
Onoҥ ary Öskÿs-Uul
Altyn-Tuulaj abakajyla
Kanča talajdy kečtiler,
Kanča tuuny aštylar.
Saҥyskan-bajdaҥ yraak jok
Ak-Töbö tajga èdegine jetkiledi.
Altan ajry budaktu
Baj terektiҥ tözine kelgiledi.
Ol terektiҥ barbagy deze
Jÿs ajgyrlu mal kelze,
Kujrugy körÿnbej jažyna berer,
Jÿs örökö jurt kelze,
Yš körÿnbej jurtaj berer.
«Bogo jadar kerek» – dep,
Öskÿs-Uul èžine ajtty.
Altyn-Tuulaj jöpsine berdi.
Adynyҥ kožyn mynda tÿžÿrdi.
Aj-otygyn čagyp ijele,
Jalbyštu otty kÿjdÿrip ijdi.
Altyn-Tuulaj abakaj èži
Kara kamduny kaptaҥ čygardy
Tumčugynaҥ tudala, silkip ijdi.
Ary körölö, ojto körgölöktö,
Alty buluҥdu ak kemirček,
Ak kijis ajyl bÿde berdi.
Ajyl ičiniҥ jazaly
Ajga-kÿnge myzyldaj berdi.
Kanča jÿzÿn kazan-ajak
Ajyl ičine jetkil boldy.
Alama-šikir aš-kursagyn
Jiir kižiler jok boldy.
Alty ÿjelÿ at čakyzy
Baza da mynda kadala berdi.
Altyn-Tuulaj abakaj kelin
Kyzyl tÿlkÿ terezin
Kajyrčaktaҥ čygara tartyp,
Tumčugynaҥ tudala, silkip ijdi.
Altan beeler koҥur ajgyrlu
Ajyl janyna odorloj berdi.
Baatyr adynyҥ juu-jepseli
Baza onoҥ tÿžÿp keldi.
Šyҥyrt, kÿzÿrt ède berdi,
Tört kojonnyҥ terelerin
Kataj tudala, silkip ijdi.
Bozulu on ujlar tÿšti,
Toolop bolbos kojlor tÿšti,
Èki sary tajgyl tÿšti.
Jaҥys kÿn ötkölöktö,
Jadyn jakšy jarana berdi.
Ol kÿnneҥ ala èmdi
Öskÿs-Uul la Altyn-Tuulaj
Sajrap omok jurtaj berdi.
* * *
Anča-mynča kÿnder ötköndö,
Saҥyskan-bajdyҥ ÿč uuly
Aҥdap-kuštap bargan bojynča,
Ak-Töbö kyrga čyktylar.
Jaҥmyrlu kÿnde mal yžygy,
Izÿ kÿnde mal serÿÿni
Altan ajry baj terektiҥ janynda
Alty buluҥdu ak kemirček
Ak kijis ajyl turganyn kördiler.
Attaryn kamčylap jedip keldiler
Öskÿs-Uul udura čygyp keldi,
Olorgo jalynbaj, omok kördi,
Èki mykynyn tajanyp ijdi.
Öskÿs-Uul at albasta,
Börÿgin alyp mÿrgÿbeste,
Saҥyskan-bajdyҥ ÿč uuly
Attaryn tyҥ kamčyladylar,
Adazyn köstöp jandylar.
At ÿstÿneҥ kyjgyrdylar:
«Kalak-kokuj, adabys!
Ökpözi körÿngen Öskÿs-Uul
Ajdary jok bajyp kalgan,
Aj keberlÿ kiži algan.
Mal tebeezi baj terektiҥ tözinde
Ak kemirček ajyl tutkan.
Kalyҥ ajgyr mal azyragan,
Kargana keptu kojlor azyragan,
Kyjryk mÿÿstÿ ujlar saagan,
Sajrap jatkanyn bis kördibis!»
Ony ukkan Saҥyskan-baj
Uuldaryna karuuzyi ajtty:
«Akyr, uuldarym, meҥdebeger!
Uzakka ol sajrap bolbos.
Jaman ijtti öltÿrele,
Jaraš ÿjin blaap alarybys.
Onyҥ argazyn men tabarym.
Ony men bojym bazarym!»
Ol kÿnneҥ ala Saҥyskan-baj
Ne le sÿmezin šÿÿj berdi.
Öskÿs-Uulga ölÿm bediredi.
Bir katap Öskÿs-Uul
Altajyna aҥdap bardy,
Saҥyskan-bajdyҥ jaan uuly
Bu kerekti jastyrbady.
Öskÿs-Uuldyҥ ajylyna
Önötijin ajyldap keldi.
Èrten tura kelgen bojy
Èҥirge jetire otura kaldy.
Bozom tÿn kirerde,
Altyn-Tuulaj onoҥ surady:
«Saҥyskan-bajdyҥ jaan uuly,
Bÿgÿn mynda konorgo oturaar ba?»
«È-è, konorgo sanandym» – dep,
Saҥyskan-bajdyҥ uuly ajtty.
«Andyj sanaagar bar bolzo,
Tÿnÿkti čygyp jaap ijeer» – dep,
Altyn-Tuulaj baza ajtty.
Saҥyskan-bajdyҥ jaan uuly
Čygyp, ajyldyҥ tÿnÿgin japty,
Taҥ atkanča jaap bolboj
Tura kalganyn bilbej kaldy.
Ujatka kirip, ajylga da kirbej,
Atangan bojynča janyp ijdi.
Ne bolgonyn èki karyndažyna
Arga joktoҥ ajdyp berdi.
Ony ukkan orton karyndažy
«Men baratam» – dep kökÿp ajtty.
Oҥory-teskeeri adyn èèrtedi.
Öskÿe-Uuldyҥ ajyly jaar
Örö dö körböj, maҥtadyp ijdi.
Anča-mynča bolboj turup,
Öskÿs-Uuldyҥ ajylyna
Jedip kelgen turbaj kajtty.
Èžikti ačyp kirip keldi,
Èzen-jakšyzyn ugužyp turdy.
Altyn-Tuulajdyҥ jaražyna
Èki közi tajkylyp oturdy.
Èrten tura kelgen bojy
Èҥir kirgenče bilbej kaldy.
«Saҥyskan-bajdyҥ orton uuly,
Bÿgÿn mynda konorgo oturaar ba?» – dep,
Altyn-Tuulaj onoҥ surady.
«È-è, konorgo sanandym» – dep,
Saҥyskan-bajdyҥ uuly ajtty.
«Andyj sanaagar bar bolzo,
Èžiktiҥ kÿrÿgin salygar» – dep,
Altyn-Tuulaj baza ajtty.
Saҥyskan-bajdyҥ orton uuly
Èžik kÿrÿgin salyp bolboj,
Taҥ atkanyn bilbej kaldy.
Taҥ atkanyn körölö,
Adyna minip kačyp jandy.
Èki karyndažyna ne bolgonyn
Tökpöj, čačpaj ajdyp keldi.
Ony ukkan kiču karyndažy
Oturyp bolboj tura jÿgÿrdi.
Oҥory-teskeeri adyn èèrtep,
Ӱzeҥizin jastyra-mystyra teep,
Atka tÿrgen minip ijdi.
Öskÿs-Uuldyҥ ajylyn köstöp,
Èlee èdip učup ijdi.
Anča-mynča bolboj jÿrÿp,
Ak kemirček ajylga jetti.
Adyn meҥdep buulajla,
Ajylga kirgen mynda turdy.
Èzen-jakšy uguškan soҥynda,
Saҥyskan-bajdyҥ kičÿ uuly
Altyn-Tuulaj kelinneҥ
Èki közin albaj kördi,
Èrten tura kelgen bojy
Èҥir kirgenin bilbej kaldy.
Bozom tÿnniҥ kirgenin
Oturyp jada sespedi.
«Saҥyskan-bajdyҥ kičÿ uuly
Bÿgÿn mynda konorgo oturaar ba?» – dep
Altyn-Tuulaj onoҥ surady.
«È-è, konorgo sanandym» – dep,
Saҥyskan-bajdyҥ uuly ajtty.
«Andyj sanaagar bar bolzo,
Ol čöjgöndi kakpap kojoor» – dep,
Altyn-Tuulaj baza ajtty.
Saҥyskan-bajdyҥ kičÿ uuly
Čöjgön kakpagyn jaap bolboj,
Taҥ atkanyn bilbej kaldy.
Jer jaryganyn ol körölö,
Adyna minip tÿrgen jandy.
Argazy joktoҥ taҥ adyrganyn
Akalaryna ajdyp berdi.
Altyn-Tuulaj sÿmezin kajkap,
Aajyn tappaj oturgylady.
* * *
Aҥdap bargan Öskÿs-Uul
Kišti bolzo karalada,
Kijik bolzo semistede
Adyp janbaj kanajtty.
Altyn-Tuulaj jaš kelin.
Apšyjagynyҥ èkelgen alularynaҥ
Kep jakšyzyn köktödi.
Adyp kelgen aҥdar èdineҥ
AŠ jakšyzyn byžyrdy.
Ojto jyrgap jada berdiler,
Ody öčpös yrystu boldylar.
Onojdo jurtap jatkanča,
Bir kÿnde èrten tura
Saҥyskan-bajdaҥ èlči keldi,
Öskÿs-Uulga mynajda ajtty:
«Èrten tura taҥ èrte,
Taҥdajlanyp taҥ adarda,
Kureelenip kÿn čygarda,
Öskÿs-Uul kelzin dep
Saҥyskan-baj ajttyrgan».
Öskÿs-Uul mojnošpody,
Barar bolup jöbin berdi…
Èrtezinde taҥ adarda,
Öskÿs-Uul atanyp bardy.
Saҥyskan-bajdyҥ ajylyna
Jedip kelgen turdy.
Ony körgön Saҥyskan-baj
Oturgan jerineҥ örö turdy,
Ak širdekti jaja saldy,
Öskÿs-Uuldy kÿndÿlep utkudy.
«Örö oturaar» – dep ogo ajtty.
Saҥyskan-baj kööröp turdy,
Aš jakšyzyn salgan turdy.
Kÿndÿleš božogon soҥynda
Öskÿs-Uulga mynajda ajtty:
«Öskÿske öskön sen èdiҥ,
Èmdi èrlu èr boldyҥ.
Joktuga jÿrgen sen èdiҥ,
Jakšylyktu baj boldyҥ.
At ijdezin jaryžyp bileten,
Èr ijdezin margyžyp bileten
Èkÿ margaan ètsebis kajdar?
Ӱč katap sen jažyn,
Meniҥ uuldarym seni tapsyn.
Ӱč katap uuldarym jažynzyn,
Olor ÿčÿni sen tapsaҥ.
Meniҥ uuldarym ojnotso,
Ak malym, alky jööžöm
Ončozy seniҥ bolzyn.
Sen biske ojnotsoҥ,
Altyn-Tuulaj abakajyҥ ber».
Ony ukkan Öskÿs-Uul
Anča-mynča sanandy,
Adaky učynda jöpsindi.
«Slerdiҥ kÿÿndi jandyrganča,
Margyžar bolzo, margyškaj!» – dedi.
Ojto atanyp janyp ijdi.
Altyn-Tuulaj abakajyna
Körgön-ukkanyn ajdyp berdn.
«Ozo jažynar boldym» – dedi.
«Kajda jažynarga oturyҥ?» – dep,
Altyn-Tuulaj onoҥ surady.
«Kazan-ajaktar ortozyna
Kanajyp-kanajyp jažynarym» – dep,
Öskÿs-Uul karuuzyn berdi.
Neme èzebej otura berdi.
Altyn-Tuulaj ony ugala,
Jÿregi čočyp, korkup oturat,
Jÿzi kandyj kubulyp turat.
Anča-mynča bolbody,
Attardyҥ tibirti ugulyp keldi,
At čakyzyna jedip keldi.
Öskÿs-Uul jada tÿžele,
Ödÿktiҥ oromyžy bolo berdi.
Saҥyskan-bajdyҥ ÿč uuly
Ak kemirček ajylga kirdiler,
Taҥ èrtedeҥ ala
Èҥirge jetire bedirediler.
Öskÿs-Uuldy tabatan
Argalary tabylbady.
Adaky učynda ajttylar:
«Seni tappadys, Öskÿs-Uul,
Kajda jadyryҥ, beri körÿn». –
«Mynda jatkan kižini tappas,
Ӱč kižiniҥ köziger kajda? – dep
Ödÿk oromyžy Öskÿs-Uul
Örö turala, olorgo ajtty.
Saҥyskan-bajdyҥ ÿč uuly
Sanaazy öčömik ojto jandylar.
«Bisti baryp bedire» – dep
Öskÿs-Uulga jakyp bardylar.
«Kajdaҥ olordy bedireeriҥ?» – dep,
Altyn-Tuulaj abakaj surady.
«Kaptardyҥ ortozynaҥ körgöjim» – dep,
Öskÿs-Uul karuuny berdi.
«Kaptardyҥ ortozynaҥ tappazyҥ» – dep
Altyn-Tuulaj onojdo ajtty,
Onoҥ ary kožup ijdi:
«Saҥyskan-bajga jedip braatsaҥ,
Jol janynda kojlor turar,
Ol kojlordyҥ ortodo
Ӱč kuča sÿzÿžip jadar.
Olorgo sen juuktap kel,
Olordyҥ birÿzin tudup al,
Byčagyma sap èdedim dep,
Mÿÿzin kezerge byčagyҥ al.
Ol tušta ol otura tÿžer,
Saҥyskan-bajdyҥ uuly bolor».
Ony ukkan Öskÿs-Uul
Sanaazy omok atanyp ijdi,
Saҥyskan-bajdy köstöp ijdi.
Jol ortozyn ödÿp keldi,
Saҥyskan-bajga juuktap keldi.
Èmdi körÿp baryp jatsa,
Jol janynda kojlor turu,
Ӱč kuča sÿzÿškilep turu.
Ony körgön Öskÿs-Uul
Kučalarga jaba jortup keldi.
Jaan sööktÿzin taldap tutty.
Kynynaҥ byčagyn čygaryp aldy.
«Byčakka sap ètkedij
Makalu bÿtken mÿÿs èmtir,
Kezip albaganča bolbos» – dep,
Öskÿs-Uul byčagyla
Mÿÿsti kezerge tura berdi.
«Oj! Kižiniҥ kulagyn kespeger!» – dep,
Saҥyskan-bajdyҥ jaan uuly
Otura tÿšpej kanajtty.
Baštapky margaandy alala,
Öskÿs-Uul ojto buruldy.
«Altyn-Tuulaj abakajym
Tegindÿ kiži èmes ok turu!» – dep
Bojynda sananyp, janyp keldi.
«Seniҥ ajtkan sÿmeҥle
Margaandy men aldym» – dep
Altyn-Tuulajga ajdyp keldi.
Anča-mynča bolbody,
Saҥyskan-bajdyҥ ÿč uuly
At čakyga jedip keldiler.
Öskÿs-Uul abakajyla
Jöptöžörgö do bolboj kaldy.
Öskÿs-Uul maҥzaaryjla,
Èmegeniniҥ ojmogy bolup
Kubulala, jada berdi.
Ӱč uul kirip keldiler.
Ӱjdiҥ ičin uze bedirediler.
Öskÿs-Uuldy taap bolboj,
Ökpölöri araj jarylbady.
Kalgančyda čak čykkanda,
Jaҥys ÿnle ajttylar:
«Kajda jažyndyҥ, Öskÿs-Uul?
Beri biske körÿn tÿrgen» –
«Men mynda oturym!» – dejle,
Ujiniҥ janynaҥ Öskÿs-Uul
Turup kelgen mynda turdy.
Ony körgön ÿč karyndaštar
Ojto attaryn turgen mingiledi.
Adazynyҥ jurtyn olor köstöi,
Kajra da körböj, jÿrÿp ijdiler.
«Kajdaҥ olordy bedireeriҥ?» – dep
Altyn-Tuulaj abakaj surady.
«Ӱč kučanyҥ mÿÿzin keskejim» – dep,
Öskÿs-Uul kokurlap ajtty.
«Kokur-ojyn toktoj berzin» –
Altyn-Tuulaj jartap ajtty.
«Mynaҥ atanyp barar bolzoҥ,
Saҥyskan-bajga jedip kelzeҥ,
Temir sogor ustarga kel.
Ol ustardyҥ janynda
Ӱč jaҥy ègÿ jadar.
Ol ègÿni algan bojynča,
Byčagyҥdy kurčydyp ij».
Ony ukkan Öskÿs-Uul
Kaltar adyna minip ijdi,
Saҥyskan-bajdyҥ jurtyna
Tÿrgen-tÿkej jÿrÿp ijdi.
Anča-mynča bolboj turup,
Bajdyҥ jurtyna jedip keldi.
Attyҥ tiskinin bura tartyp,
Temir sogor ustarga keldi.
Ӱč jaҥy ègÿni alyp,
Birÿzin byčagyna jyšty.
«Kalak-kokyj, kiži öldi!» – dep,
Saҥyskan-bajdyҥ orton uuly
Otura tÿšpej kanajtty.
Èkinči margaandy alala,
Öskÿs-Uul ojto jandy,
Koolodo kožoҥdop keldi,
Altyn-Tuulajyn maktap keldi.
«Seniҥ ajtkan sÿme söziҥ
Èkinčizin jeҥdep čykty!» – dedi.
«Èmdi kajda jažynaryҥ?» – dep,
Altyn-Tuulaj onoҥ surap turdy.
«Kazan-ajaktyҥ ortozyna
Jažynbaj baza kajdarym» – dep.
Öskÿs-Uul karuun ajda saldy…
Sanyskan-bajdyҥ ÿč uuly
Èžikke mynda jaba jetti.
Maҥzaarygan Öskÿs-Uul
Kap ÿstÿne čyga kondy,
Tÿlkÿ byčkak börÿk bolup,
Tÿrÿlele, jadyp ijdi.
Saҥyskan-bajdyҥ ÿč uuly
Čak čykkanča bedirediler.
Tappas öjine jederde,
Jaҥys ÿnle ajttylar:
«Kajda jadyryҥ, Öskÿs-Uul?
Bis seni tappadybys». –
«Mynda jatkan kižini körbös
Kajtkan karalga ulustar» – dep,
Kap ÿstÿneҥ Öskÿs-Uul
Katkyrganča turup keldi.
Ӱč uul ujalganyna
Toktop turup bolbodylar.
Uzeҥilerine jastyra teep,
Ojto ajylyna maҥtattylar.
Kalgančyzyn jažynarga bardylar.
Olor bargylagan soҥynda
Altyn-Tuulaj jaš kelin
Öskÿs-Uuldaҥ surady:
«Kalgančyda ÿč uuldy
Kajdaҥ bedireerge turuҥ sen?» –
«Kažagan-čulan ičineҥ
Bedirep körgöjim le baza» – dep,
Öskÿs-Uul karuuzyn berdi.
Kaltar jaҥys adyna mindi.
«Akyr, apšyjagym, meҥdebe,
Kajdaҥ tabaryҥ ajdyp berejin» – dep,
Altyn-Tuulaj ony toktotty.
«Saҥyskan-bajdyҥ ajylynyҥ janynda
Ӱč koo tabylgy özÿp turar.
Onyҥ bkrÿzin tutkan bojynča
«Kamčynyҥ saby tabyldy» – dejle,
Byčakla kezerge sananzaҥ,
Ӱč uuldyҥ birÿzi bolor.
Kalgančy margaandy alyp čygaryҥ».
Ony ukkan apšyjagy
Omok sananyp jelip ijdi,
Saҥyskai-bajga jedip keldi.
Abakajynyҥ ajdyp bergeninče
Ӱč tabylgyga jedip keldi.
Kiču tabylgyny tutkan bojynča,
Kyndagy byčagyn čupča tartty:
«Kamčyga sap èderge
Kandyj makalu tabylgy» – dedi,
Tözineҥ kezerge jedip keldi.
«Oj, kižiniҥ budyn kespe!» – dep,
Saҥyskan-bajdyҥ kičÿ uuly
Otura tÿšpej mynda kajtty.
Ӱčinči margaandy alala,
Öskÿs-Uul ojto jandy.
Èrin bojyla kožoҥdop keldi,
Èrgegile šoorlop keldi.
«Ajlanajyn Altyn-Tuulaj,
Ӱčinči ajtkan seniҥ sÿmeҥ
Baza da makalu jarady.
Margaandy ončozyn aldybys.
Makalu èmdi jurtaarybys!» – dep
Öskÿs-Uÿl onojdo ajdyp turdy,
Ojto jyrgap jurtaj berdi.
* * *
Ӱč margaandy aldyrganyna
Saҥyskan-baj čydašpaj bardy.
Tÿšte bolzo, oturyp bolbojt,
Tÿnde bolzo, ujuktap bolbojt.
Ak malyn, alky jööžözin
Köldöҥ bererge bolboj turdy.
«Jok ol taҥmanyҥ kolyna
Jööžömdi tegin berbezim!
Ol ijtti mekelep,
Èrlik-bijge ijip körör.
Onoҥ ol kelip bolbos,
Bistiҥ jööžöni alyp bolbos» – dep,
Saҥyskan-baj uuldaryna ajtty…
Öskÿs-Uulga baza èlči ijdi.
«Tÿrgen-tÿkej kelzin» – dedi.
Èlčizi kelip, Öskÿs-Uulga ajtty.
Öskÿs-Uul mojnošpody,
Ol lo tušta jedip keldi.
Ony körgön Saҥyskan-baj
Èki közine meke tartyndy,
Èrmek-tili jymžaj berdi,
Öskÿs-Uulga mynajda ajtty:
«Bis èkÿ jööžö alyžarda,
Jaan sÿrlÿ toj èder kerek,
Jakšy amtandu araky ičer kerek.
Onyҥ učun men seni
Bir ajbyga ijerge sanangam.
Kÿčsinbes bolzoҥ, ajdarym,
Kÿčsiner bolzoҥ, ajtpazym». –
«Nemezin men kÿčsinejin» – dep,
Öskÿs-Uul karuuzyn berdi.
«Ozodo Èrlik-bijge meniҥ adam
Èki altyn jyraky bertir.
Ončo nemelerimdi alyp turganda,
Ony baryp èkelip alzaҥ,
Amtandu arakyny ogo azarys,
Alar jööžöҥö kožulta bolor» –
Saҥyskan-baj kalgančyda ajtty,
Tÿlkÿ keptÿ jylbyҥdap turdy.
Ony ukkan Öskÿs-Uul
Barar bolup jöpsindi.
Ojto čygyp atanyp jandy.
Körgön-ukkan solundaryn
Altyn-Tuulajga ajdyp keldi.
«Je kanajdar ony baza.
Barbaganča bolbos turuҥ,
Mal baštagan yjyk jaldu
Ak-koҥur ajgyryҥdy min,
Altan tažuur araky al,
Alty tildu komus al» – dep,
Altyn-Tuulaj onojdo jakydy.
Apšyjagyn jolgo šyjdydy.
Kačan šyjdu bÿtken soҥynda,
Altaj ÿstÿne ajrylyžar tušta,
Jaҥy birikken jaš köörkijler
Oҥ kolynaҥ bek tudužyp,
Oҥ jaaktaҥ izÿ okšožyp,
Ajrylyšpaj mynda kajtty.
Onoҥ ary Öskÿs-Uul
Ak-koҥur ajgyrynyҥ
Sokpos janyn sogup ijdi,
Tartpas janyn tartyp ijdi.
Jer tamynyҥ oozyn köstöp,
Salkyn-kujun jÿrÿp ijdi.
Turgan izi artyp kaldy,
Bargan izi jok boldy.
* * *
Èrjenelÿ ak-koҥurdyҥ
Tört tamany tepken jerdeҥ
Kyzyl jalbyš čöjÿlip braadat.
Katu jerge baskanda,
Kara köldör tÿÿlÿp kalat.
Bijik tuuga tepkende,
Kyry kyjyžyp jabyzap kalat.
Tÿnde bolzo, ujkuzy joktoҥ,
Tÿšte bolzo, amyry joktoҥ,
Jer tamynyҥ oozyna
Jedip kelgen mynda turdy.
Kara kiš börÿgin
Keptej tartyp kijip ijdi.
Koҥur ajgyr koloҥyn
Koštoj tolgop tartyp ijdi,
Odus jylga božobos ètti.
Agaš-taštu Altajla,
Ajlu-kÿndÿ teҥerile
Jakšylažyp èzendežele,
Kara tamyga čuradyp ijdi,
Karaҥuj jerge tuže berdi.
Tÿni-tÿži bildirbes
Bozom karaҥuj jer boldy.
Uzak učy bildirbes
Uzun bargan čöl boldy.
Èmdi onojdo braatkanča,
Kajyҥ agaštaҥ ÿzÿlgen
Altyn sary jalbyrak
Èèr kaška kajdaҥ da
Kelip tÿšpej kanajtgy.
Öskÿs-Uul ony körÿp,
Alaҥ bolup ala kojdy.
«Ajlanajyn èžim» – dep
Altyn-Tuulaj kyjgyrala,
Bÿdÿmdÿ bojy tura tÿšti.
Öskÿs-Uuldy okšop ijdi,
«Èrlik-bijdiҥ èžigine
Seniҥ učun men barajyn.
Sen meni mynda saky.
Meniҥ sözim ugup otur» – dep
Abakajyn onojdo ajdala,
Ak-koҥur atty
Kurgak tezek èdip kubultyp ijdi.
Öskÿs-Uul apšyjagyn deze
Ölöҥ-čöp èdip kubulytyp ijdi.
Altan tažuur arakyny
Jaҥys tažuur èdip taptady,
Altyn tildÿ komuzyn
Torko kurga tÿÿp ijdi.
Èrlik-bijdiҥ jurtyn köstöp,
Èki èdekti kajra kystap,
Bazyp ijbej mynda kajtty.
Anča-mynča bargan soҥynda,
Jedip kelbej kanajtty.
Je örgöniҥ èžiginde
Èr janynda bir sary ijt
Alty köstÿ, alty kulaktu turdy.
Èpši janynda bir kara ijt
Jeti kulaktu, jeti köstÿ turdy.
Altyn-Tuulajga yrkyranyp čygarda,
Kojynynaҥ èki kurut alyp,
Èki ijtkë taštap berdi.
Èrlik-bijdiҥ èki ijdi
Kurutty meҥdep tištep aldylar.
Kujruktaryla jalkančyp,
Altyn-Tuulajdy èrke kördiler,
Kyҥys èdip ÿrbediler.
Jes örgöniҥ èžigine keldi,
Tutkazynaҥ tartyp kördi.
Kaalgalu kara èžik böktÿ boldy.
Kanča kÿč jetkenče tartty,
Je ačylar aajy jok boldy.
Altyn-Tuulaj arga jokto,
Altan köstÿ altyn šoordy
Altan jÿzÿn ojnoj berdi.
Toguzon tildÿ tomro komus,
Toguzon jÿzÿn ojnoj berdi.
Ol ojyndy tyҥdap turgan
Èrlik-bijdiҥ èki ijdi
Örö körgÿlep uludy.
Köstörineҥ jaš tögÿle berdi.
Sooduda turgan tört kulaktu
Kiliҥ-kara Èrliktiҥ ady
Šyrkyrada kištep turdy,
Toktop bolboj, bijelej berdi.
Èrlik-bijdiҥ èžigi
Araajyn ačyla berbej kajtty.
Altyn-Tuulaj körör bolzo,
Èrlik-bijdiҥ abakajy
Èžikti ačkan mynda turdy.
Èki èmčegin bolgožyn,
Èki ijinineҥ ažyra salgan.
Èki tuluҥy bolgožyn,
Jerge tijip sÿÿrtelip turdy.
Èki èrdi èmčegin ötkÿre
Kalbajyp kalgan turbaj kajtty.
Köziniҥ iriҥi kögörö kojulgan,
Körörgö sÿrekej korkuštu boldy.
«Mynajda jaraštyra ojnogon
Kajdaҥ kelgen kys èdiҥ? – dep,
Èrliktiҥ abakajy onojdo surady.
«Ajlu-kÿndÿ Altajdaҥ
Ajbyga kelgen men èdim.
Örgö èžigin ačyp bolboj,
Kilejten uluska tuštap bolboj,
Kunukčyldu ojyn ojnop,
Oturganym bu èdi» – dep,
Altyn-Tuulaj karuun berdi.
Jer bÿdÿštÿ abakaj
«Jes örgögö kirgej» – dep
Jöbin berele, ojto kirdi.
Altyn-Tuulaj köörkij
Jes örgögö kirip keldi,
Ot ajagyna otura tÿšti.
Kuuly kaҥzazyn kolgo alyp,
Aču taҥkyzyn azyp ijdi,
Èrlik-bijge suna berdi.
Èèčide komudalyn ajdyp turdy:
«Ajlu-kÿndÿ Altajdaҥ
Ajbyga kelgen kiži èdim.
Sary čöldiҥ jakazynda jatkan
Saҥyskan-baj ijgen èdi.
Èrte čakta slerge bergen
Èki altyn jyrakym bar,
Ony baryn èkel degen.
Onyҥ učun keldim» – dedi.
Ony ukkan Èrlik-bij
Èki kabagyn jemire kördi.
Èki ijdineҥ mynajda surady:
«Neniҥ učun bu kižini
Meniҥ èžigime juuktattygar?» –
«Ol biske kursak bergen,
Onyҥ amtanyn ajdarga bolbos.
Andyj kursakty bis seneҥ
Karyganča jibegenis.
Onyҥ učun ol köörkij
Amaduzyn alyp janzyn,
Ajby keregin bÿdÿrip barzyn.
Ogo bis kačan da bolzo,
Jamanys jetirer jaҥys jok» – dep
Èki ijdi karuuzyn berdiler,
Tÿrÿlele, jadyp ijdiler.
Èrlik-bij argazyn tappaj kaldy.
Èki közi kandalyp,
Katu syrkyndu katap ajtty:
«Meniҥ kulagym jakšy ukpajtan,
Katap jazap ajdyp ber?»
Ony ukkan Altyn-Tuulaj
Tažuurda arakyzyn aldy,
Jyldys keptÿ čööčöjine urdy,
Oҥ kolyna jazap tutty,
Oҥ tuluҥyn syjmap ijdi,
Karuun Èrlikke kožoҥlo bererge,
Köksin keҥidele, kožoҥdody:
«Agaštaҥ ètken čööčöjim
Altyn keptu körÿngej,
Ondo urgan arakym
Alama-šikir taadygyj.
Möҥÿn sÿrlÿ čööčöjim
Jyldystaҥ jaraš körÿngej,
Meniҥ èkelgen arakym
Slerdiҥ jÿrekke jaragaj.
Alys jerdi bijlegen
Slerdeҥ byjan bolgoj ne?
Jeten jamy kadangan
Jÿregerdeҥ alkyš bolboj ne?
Jer ÿstÿneҥ ol kelgen
Mege byjanygar jetkej ne?
Kara sananyp men kelbedim,
Kalyk-jonnyҥ ajbyzyna jÿrdim.
Öön bedirep men kelbedim,
Ölbös argazynda kelgen èdim.
Suuzap oturgan sler bolzogor,
Kanymdy meniҥ ičiger,
Ajbyga jÿrgenim buruulu bolzo,
Tynymdy meniҥ alygar».
Ol kožoҥdy ukkan Èrlik
Uje-söögi božoj berdi,
Èki közine jaš ajlandy,
Taš jÿregi jymžaj berdi.
Tažuurda arakyny alyp ijdi,
Altyn čööčöjdögizin ičip ijdi.
«Bu kirege jetire
Myndyj jakšy kožoҥ ukpadym,
Myndyj amtandu araky ičpedim.
Kalyktyҥ kanyn ičkemde,
Kanygarym tam tyҥyjtan.
Kajran kožoҥdy ugala,
Kar bolup kajyla berdim,
Sarju bolup jymžaj berdim.
Amadap kelgeniҥdi alar turuҥ,
Altajyҥa ojto janar turuҥ?»
Tažuurdagy amtandu arakyny
Èmegenile èku ičkiledi,
Onoҥ ary kožup ajtty:
«Mynaҥ janyp jedip barzaҥ,
Saҥyskan-bajga mynajda ajt:
«Arka tÿgi sarbajgan,
Azu tiži kylajgan,
Èki kulak japyjgan,
Koron-sary jaaktu,
Kyzyl-sary köstÿktÿ
Kiliҥ-kara ijt bolup
Èrlik èžigine kelzin» – dezeҥ.
Ӱč uuly la ÿjine
Baza onojdo ajdarzyҥ».
Èrlik-bij onojdo ajdala,
Èki altyn jyrakyzyn alyp berdi.
Èžigineҥ čygara ÿjdežip kojdy.
Altyn-Tuulaj abakajdy
Kijinineҥ uzakka körÿp artty…
* * *
Altyn-Tuulaj jaš kelin
Èki altyn jyrakyny
Öskÿs-Uulga jetirip keldi.
Ady-bojyla turguzyp aldy,
Alakan jajyp, jakšylašty.
«Kandyj uzak ujuktagam?» – dep
Apšyjagy onojdo ajdyp,
Èki jyrakyny artynyp ijdi.
Ak-koҥurga minip aldy.
Altyn-Tuulaj abakajy
Kara čymyl bolup kubulala,
Kanadyla kožoҥdop,
Jerdiҥ ÿstÿn ol köstöp,
Učup čyga berbej kajtty.
Ony èèčij Öskÿs-Uuldyҥ
Ak-koҥury kanattu kuštyj,
Šuҥup uča berbej kajtty.
Anča-mynča bolboj turup,
Agaš-taštu Altajga,
Ajlu-kÿndÿ jarykka
Čygyp kelbej kanajtty.
Èrjenelÿ ak-koҥur
Ak ölöҥnöҥ ÿzÿp jidi.
Aržan suudaҥ amzap ičti.
Altyn-Tuulaj abakajy
Èrliktiҥ ajtkan söstörin
Öskÿs-Uulga tökpöj-čačpaj
Ončozyn ajdyp berbej kajtty.
Onoҥ ary èki baška
Ajrylyžyp jÿre berdiler.
Anča-mynča bolboj turup,
Öskÿs-Uul èr bojy
Saҥyskan-bajga jedip keldi.
Èki jyrakyny èkelip berdi.
Ony körgön Saҥyskan-bajdyҥ
Èki közi maҥdajyna čykty,
Bažyndagy börÿgi čačyldy.
Kejegezi čyrčas ètti,
Tamagynaҥ sös čykpaj bardy.
Bir kezekke čokol boldy.
Adaky učynda mynajda surady
«Alys jerde jurtagan
Adaj-Èrlik neni ajtty?»
Ol surakty ugala,
Öskÿs-Uul mynajda ajtty:
«Arka tugi sarbajgan,
Azu tiži kylajgan,
Èki kulak japyjgan,
Koron-sary jaaktu,
Kyzyl-sary köstÿktÿ
Kiliҥ-kara ijt bolup,
Èrlik èžigine kelzin» – dep,
Slerdi onojdo jakydy,
Karuun sakyp otury.
Ony ukkan Saҥyskan-baj,
«Oj, kalak!» – dep kyjgyrdy.
Oturgan jerine silkindi.
Kiliҥ kara ijt bolup,
Kara jerdi ol jytap,
Kara tamyny ol köstöp,
Jele berbej kanajtty.
Ony körgön ÿč uuly,
Algan-tapkan ol èži
Baza andyj ijtter bolup,
Jer tamyga uulangylady,
Jööžölÿ jurtyn taštagylady.
Saҥyskan-baj ačabynaҥ
Jer tamyga jÿre berdi.
Èlektetken Öskÿs-Uul
Èbin taap jurtaj berdi.
Katu buudaktardy ödÿp čykty,
Kanča sÿmeni taap turdy,
Ačap bajdy jeҥdep ijdi.
Ol kÿnneҥ bÿgÿnge jetire
Kaltar attu Öskÿs-Uul
Altyn-Tuulaj abakajyla
Sanaa jaҥys jurtaj bergiledi.
Èdegine baldar baskylady,
Èžigine mal kyjmyrady.
Ulaazynaҥ uj ičti,
Irgezineҥ ijt ičti.

 

[Timur]

I dont know where I found it dont blame me if someone here posted it elsewhere
its not music but a speech in kazakh

 

[Timur]

another one

but the picture in the video may be not rightly chosen..

lol there is are many of these kinds in this channel

https://www.youtube.com/user/MrEfellion/videos

 

[Dai Toruko]

 

[Dai Toruko]